Հարցազրույց Հասմիկ Սիմոնյանի հետ

Արմգրակ: Բարև ձեզ, հարգելի' Հասմիկ: Ինչպե՞ս եք: 
 հս:Բարև, Արմինե ջան, մի քիչից լավ: Դո՞ւ:

Արմգրակ: Ես էլ լավ եմ, շնորհակալություն: Տամ առաջին հարցը. -Հասմիկ Սիմոնյանը  հայտնի է որպես բանաստեղծ. ինչո՞ւ հենց չափածոն ընտրեցիք:

 հս: Ես չափածո չեմ գրում, (չափածոն կշռույթավոր բանաստեղծությունն է), ես վերլիբռի հետ եմ ինտիմ հարաբերություններ պահպանում: Ինչպես որ ամեն գիրք է ընտրում իր ընթերցողին, այնպես էլ պոեզիան է ընտրում` իրեն ով մոտ կգա: 

Արմգրակ: Դե', վերլիբռն էլ ազատ ոտանավորն է: Լավ, իսկ գրելուց հետո խմբագրո՞ւմ եք, կամ որոշ ժամանակ անց անդրադառնո՞ւմ եք արդեն գրված բանաստեղծություններին:

 հս: Ոտանավորն ու ազատը հակոտնյա են իրար, ազատ բանաստեղծությունը ոտք ունենալ չի կարող, սխալ թարգմանության հետ գործ ունենք, կուզեի ազատ բանաստեղծություն ասեինք:

Գործեր կան, որ տպագրել եմ գրելուց մեկ-երկու տարի հետո, բլոգում առհասարակ հնություններ եմ պահպանում, բանաստեղծությունը մինչև ծնվելն էլ խմբագրվում է, թորվում, գրելուց հետո էլ պետք ա շատ երկար ինձ ապացուցի, որ լավն է, ապրելու իրավունք ունի, թե ոչ, լավը չեղավ, պատռող եմ, ոչ մի թույլ գործ ապրելու իրավունք չունի, պետք է կարողանալ «ոչ» ասել միջակությանը համարձակորեն` սկսելով հենց քեզնից/ինքս ինձնից:

Արմգրակ:Լավ էր ասված:

Իսկ եթե անդրադառնանք ազատ բանաստեղծությանը, ապա այն ևս կհամարվի չափածո, որովհետև եթե կա ներքին ռիթմական կազմակերպված խոսք, հուզականերոն հագեցած բովանդակություն, ուրեմն' գործ ունենք չափածոյի հետ:
-Վերջերս ծանոթացանք նաև ձեր արձակի հետ. ինչպե՞ ս այն ծնվեց, միտք ունե՞ք շարունակելու գրել այդ կառուցվածքով գործեր:

հս:Արմինե ջան, դա էլ սպիտակ բանաստեղծությանն է մոտ, որ մի քիչ այլ է:

Ես շատ եմ հարգում արձակը, որ ինձ թույլ տամ ասել, թե սկսել եմ երբևէ գրել, իսկ դա ընդամենը սեր էր, որ աղբյուրի պես մի օր պետք ա թեկուզ ժայռը ծակեր-դուրս գար: Ու դուրս եկավ պատահական' գիշերվա հազարին: Կարոտել էի Կալլասին երկար ժամանակ չտեսած սիրած մարդու պես, ով քաղաքը մի քանի օրով լքել էր, նման դեպքերում սկսում ես գնալ միասին անցկացրած վայրերը, շոշափում առարկաները, որոնց գուցե դիպել է, մատնահետքերի ջերմությունը վերականգնում ես մտովի... Տաղանդավոր մարդկանց կարոտելուց սարսափելի բան չկա: Ուզեցի ֆբ-ում ստատուս գրել, մեկ էլ զգացի, որ շատ երկարեց:  Երկար էքսպրոմտ ստացվեց, բայց ստացվեց... կոլաժ դեսուդեն թափված արցունքներից...

մոռացա ավելացնել` մի քանի կոլաժ էլ ունեմ մտքումս, մնում է, որ 9 ամիսը լրանա, ծնվեն, Ֆրիդայի մասին կգրեմ, պետք է գրեմ...

Արմգրակ: Շատ լավ կլինի:
Ւսկ ի՞նչ կասես արդի հայ և արտասահմանյան գրականության նմանությունների ու տարբերությունների մասին:

հս:Երկու բառով պատասխանելու հարց չի, լուրջ ուսումնասիրության կարիք ունի: Սերնդակիցներիս մասին կխոսեմ, չնայած դա էլ ամեն երկրում սպեցիֆիկ է, օրինակ` իրանական ժամանակակից բանաստեղծությունը փոքր տարածքի գործեր է ստեղծում ավելի շատ, նոր լավ անուններ շատ շատ կան` Ալիրեզա Լաբեշ, Փուրյա Սուրի, Հաջար Ֆարհադի, Մոհամեդռեզա Աբդոլմալեքյան, Շամս Լանգյարուդի:  Ի տխրություն իրենց` գրաքննությունը բուդդայի պես չաղանում է օրեցօր:  Դասական բանաստեղծությունvsվերլիբր կռիվը իրենց մոտ էլ կա: Այս կռիվը շատ ավելի հատուկ է ԱՊՀ երկրներում ապրող ու ստեղծագործող երեխեքի համար, ուր շատ անգամ հրաժարվում են տպագրելուց` պատճառաբանելով, որ հանգավոր են գրում, մի շատ տաղանդավոր աղջիկ` մոլդովացի Տանյան Օռլովան, աչքիս առաջ վերլիբրը հանգավոր բանաստեղծություն էր սարքում, որ գիրքը տպեին պետպատվերով: 

Նախանցյալ տարի, երբ նոր-նոր էին ծանոթանում իրանցի գրողների հետ, Ալիրեզան ասեց, որ մի ըմբոստ բանաստեղծություն ունի, որը հրաժարվել են տպագրել բոլոր թերթերն ու ամսագրերը ու կարդաց, 3 տող էր, մի տողի համար չէին տպում, էդ մի տողն եմ հիշում` հարբում էր Լալան: Ի դեպ, քանի հիշեցի իրանական գրաքննության մի օրինակ էլ պատմեմ. Հովհաննես Գրիգորյանը «Միհր» ամսագրի խմբագիրն էր, մեկի պատմվածքը տպել էր, հեղինակի նկարի մեջ սեղանին օղու շիշ էր դրված եղել, պատմվածքը հրաժարվել էին տպելուց: Էս ուղղակի հիշեցի: Մեր գրականությունների նմանությունները ավելի շատ են, քան տարբերությունները, լեզվի խնդիրը, կարևորը որ հիմա թե մեզ մոտ, թե իրենց մոտ բանաստեղծությունը սկսել է խոսել մարդու հետ, ոչ թե վերամբարձ ճառել:  Երկու օրինակ բերեմ իմ սիրած Շամս Լանգյարուդիից, որի գիրքն, ի դեպ, հայերենով արդեն կա, թարգմանել է Էդիկ Հախվերդյանը.

*

Նայիր ոնց են ծերանում

Այն երազները, որ քեզ չգտած հեռանում են

Աշխարհից

*

Հիմա, երբ մահը

Իր ժամացույցն է լարում

Եվ քո անունն է հարցնում.

Արի, ականջիդ ասեմ`

Հենց այս կյանքն էլ նույնպես

Գեղեցիկ էր:

Կարճ տարածքում ստեղծագործողներ մենք էլ ունենք` Գևորգ Թումանյանը («Ճախրող սարդը» խորհուրդ եմ տալիս բոլորին կարդալ), Աշոտ Գաբրելյանը, որի «Գրպանի բանաստեղծություններ» գիրքը էս քանի օրը նաև վաճառքի դուրս կգա: Ի դեպ, ես էլ մի շարք ունեմ:

Քանի որ շատ երկար գրեցի (հուսամ` հնարավորինս քիչ ձանձրալի), մի երկու բառ էլ կուզեի եվրոպական արդի բանաստեղծությունից ասել, ավելի շուտ նորարարությունների, որ կան: էս դեպքում շատ հաճախ գործ ունենք ոչ այնքան բանաստեղծության, որքան կոլաժի հետ, որի մի մասնիկը նաև բանաստեղծությունն է, օրինակ` ֆրանսիացի Սիլվիեն Կուղտուն համադրում է բանաստեղծությունը երաժշտության հետ, օրինակ` «Ես քաք բանաստեղծ եմ» երկարաշունչ պոեմում: Արևմուտքում  նաև տարածված է լեզուների համադրմամբ աշխատել, օրինակ` նյու-յորքցի Պիեռ Ժորիսը, ով անգլերենի պրոֆեսոր է, թարգմանիչ, համադրում է անգլերենն ու ֆրանսերենը, կրքի և ինտելեկտի խառնուրդ փորձում ստանալ: Տեսողական պոեզիայով է նաև զբաղվում, ինչը մեզանում գրեթե չկա, իսկ նրանք, ովքեր փորձում են, փորձը փորձի սահմանից չի անցնում:

հ.գ. էս հարցին, կրկնում եմ, շատ երկար կպատասխանեի, բայց սահմանափակվենք էսքանով, ի դեպ, մտածեցի, որ կարելի է գրել սրա մասին, էնպես որ հարցի համար շնորհակալություն:

Արմգրակ: Մենք էլ շնորհակալ ենք հանգամանալից պատասխանի համար: Բացի վերը նշված հեղինակներից, արդի գրականության ո՞ր գրքերը խորհուրդ կտայիք կարդալու մեր սկսնակ գրողներին:

հս: Նախևառաջ ես կուզենայի, որ կարդային դասականներին, Բրոդսկին մի հոդված ունի, որտեղ անգլերեն լեզվի մասին է խոսում ու ասում է` եթե մարդը անգլերեն լեզվով է գրում ու չի կարդացել Օվիդիուսի «Մետամորֆոզները» կամ Գիլգամեշը, ապա թղթին մոտենալու իրավունք չունի: Ի դեպ, եթե հայլանդի մեր շատ մասնակիցներ Տերյան ոչ թե ընդամենը իմացած լինեին, այլ լավ ուսումնասիրած, ինչպես գիտենք Տերյանը դասական բանաստեղծության կառուցվածքի փայլուն վարպետ է, ապա դժվար թե էդքան անհարթ սխալներով գրած լինեին:
 
Իսկ անունները շատ են, տասը-քսան անուն էլ տամ, էլի քիչ կլինի, բայց եթե հայ են, թող սկսեն մերոնցից` 60-ականների ընտիր սերնդին ամենից առաջ` Հովհաննես Գրիգորյան, Հենրիկ Էդոյան, Արմեն Մարտիրոսյան, Արտեմ Հարությունյան, Հակոբ Մովսես, Արմեն Շեկոյան, արձակագիրներից` Լևոն Խեչոյան, Գուրգեն Խանջյան, Վարուժան Այվազյան, Վարուժան Նալբանդյան, Վահան Թամարյան, էսպես էջերով կարող եմ շարունակել, բայց դե էս հեղինակներից ինչ էլ գտնեն կարդան, լավ կլինի, ի դեպ, իմ բլոգում ես պարբերաբար արդի հեղինակներ եմ ներկայացնում, թող հետևեն իմ բլոգին, հենց հիմա Հովհաննես Գրիգորյան եմ ներկայացնում` «Երկու ջրհեղեղի արանքում» գրքով:

Արմգրակ: Շնորհակալություն նաև այս խորհրդի համար: Բլոգի հասցեն կա հենց այս էջում, ցանկացողները թող հետևեն:
Ի՞նչ ծրագրեր կառաջարկեիք ներկայիս հայ գրական կյանքը աշխուժացնելու համար:

հս: Օդում կրակոց-ծրագրերի առաջարկման փոխարեն կուզենայի սկսեինք իրար կարդալ-քննադատել-բանավիճելուց, կուզեի, որ քննադատությունը անձնական վիրավորանք չընկալեին, այլ լավին մոտենալու ձգտում: Կուզեի, որ գովեստը մարդիկ ամենավերջին տեղում թողնեին, անորակ գովեստ, որ մեզ փչացնում է, ճահճացնում, տրորում Սիզիփոսի հետ եկող քարի պես: Բանաստեղծ Արմեն Մարտիրոսյանը մի անգամ ասաց` գնահատեք ձեր ծափը, արժևորեք ձեր խոսքը հենց դուք, երբեք չեմ մոռանա, իսկ այդ ժամանակ մենք ամեն ընթերցվող գործի ծափ էինք տալիս: Էսօր էդպես լայք են բաշխում:  Մեծ դիսլայք էս երևույթին:
հ.գ. բլոգիս հասցեն` hs-poetry.blogspot.com 

Արմգրակ: Տամ ձեզ ուղարկված մի քանի հարցեր:
Ի՞նչ խորհուրդ կտաք սկսնակ գրողներին : Ռիմա Խաչատրյան

հս: Չուկչայի անեկդոտը հիշել ու շատ կարդալ: (էս խորհուրդը ես ինքս ինձ էլ եմ տալիս, կապ չունի սկսնակ, չսկսնակ)

Արմգրակ: Հարգելի' Հասմի'կ, նախ' երևի լավ կլինի, որ պատմեք անեկդոտը, որովհետև շատերին կարող է ծանոթ չլինել և սխալ հասկացվել:
Ապա մյուս հարցը. ո՞րն է եղել ձեր  կարդացած վերջին գիրքը: Ռիմա Խաչատրյան

հս: Ուշ-ուշ եմ պատասխանում, կներեք, էս ժամին ես ու եղբայրս փոխեփոխ ենք կոմպի աստծուն երկրպագում:
 
Անեկդոտը: Մի չուկչա գիրք է գրում: Լրագրողները գնում են շնորհանդեսին, հարցեր տալիս, պատասխաններ լսում, մեկն էլ հարցնում է, թե' պարոն չուկչա, որն է Ձեր կարդացած վերջին գիրքը: Չուկչան շրջվում է ու պատասխանում. «Չուկչա նե չիտածել, չուկչա պիսածել»:
Անեկդոտս զինչ կցուցանե` չլինել չուկչա:

Ռիմային պատասխանեմ` վերջին գիրքը երեկ եմ կարդացել, Բուկինիստ գրախանութում իմ շատ սիրած Ռաբինդրանաթ Թագորի հայերեն գիրքը տեսա` «Հավերժական ճամփորդը», որ վաղուց էի կարդացել ու չունեի ու վերընթերցեցի կարոտած ու սոված: Քնելուց առաջ էլ` առավոտյան, Բրոդսկու հարցազրույցների գրքից Չեսլավ Միլոշի ու Բրոդսկու զրույցը կարդացի, որտեղ Բրոդսկին է հարցազրույց վերցնողը: Շատ լավն էր:

Արմգրակ: -Արդյո՞ք ձեր գործերում տեսնում եք թերություններ: Եթե’ այո, ապա որո՞նք են: Հաս Չախալյան

հս: Դալին կասեր` անթերի միայն դիակն է լինում: Իհարկե, ես էլ լիքը թերություններ ունեմ, լավ քննադատ աչքի կարիք ունեմ, ափսոս նման մարդիկ չկան կամ կարմիր գրքում են իրենք իրենց գրանցել: Ասեմ միայն, որ վերջերս հատկապես էնքան դուրս չէին գալիս գրածներս, որ բավականին երկար ժամանակ ինքս ինձ արգելում էի գրել, չեմ ուզում միջակ լինել, իսկ երբ իմ սիրած գրողների հետ եմ համեմատում, ճիճու եմ ինձ զգում: Ցավոք:

Արմգրակ: Չնայած պատասխանն արդեն ինձ համար պարզ է, բայց քանի որ ուղարկվել է հարցը, ապա տամ:Այլոց ստեղծագործությունները մի՞շտ եք սուր քննադատում և ինչո՞ւ: Հաս Չախալյան

հս: Ուզում եմ ավելի լավ գրենք, Խարմսն ասում էր` բառն այնքան ամուր պետք է լինի, որ երբ շպրտես պատուհանի վրա, այն ջարդվի: Զահրատն էլ մի բանաստեղծություն ունի, ասում է`
Աղուոր քերթուած մը կը հարուածէ
- Երբ կարդաս
Պէտք է ամուր կենաս ոտքերուդ վրայ...
Ուզում եմ լավ բանաստեղծություն կարդալ, լավ գրականություն կարդալ, դրա համար էլ քննադատում եմ: Իսկ հաճախ ես տեսնում եմ թույլ, հիվանդ գործեր ու կիլոմետրանոց սուտ փառաբանություն: Ում են խաբում, ինչի են խաբում, չեմ հասկանում: Նույնն է, թե բժիշկը գա ու ծանր հիվանդին դեղ ներարկելու փոխարեն ասի` շատ լավ եք, շատ լավ եք: Հիվանդը, վստահեցնում եմ, կմեռնի: Ես դիակների վրայով չեմ ուզում քայլել: Եկեք լինենք անողոք սիրելու չափ:

Արմգրակ: Ահա և վերջին հարցը. 
Ի՞նչ կասեք Գրական ակումբ կայքի մասին: 

հս: Այն, որ գրական ուղղվածություն ունի, արդեն ողջունելի է, հետևում եմ պարբերաբար, ուրախ եմ, որ քեզ նման ակտիվ մարդիկ կան, որոնք աշխուժացնում են ինչ-որ չափով, կուզեի ավելի խիստ լինեիր մասնակիցների նկատմամբ, վերջերս իմացա, որ շուտով գրական քննարկումներ եք սկսելու ռեալ տարածքում, ինչի համար շատ ուրախ եմ: Մեծ թռիչքներ եմ մաղթում և խիզախություն` լողալու հոսանքին հակառակ, մանավանդ որ ամերիկայի հնդկացիների ասած` հոսանքի ուղղությամբ սատկած ձկներն էլ են կարողանում լողալ: 

Արմգրակ: Շատ շնորհակալություն,  քեզ էլ ստեղծագործական նոր նվաճումներ ենք ցանկանում: Նաև շնորհակալ ենք հարցազրույցին մասնակցելու համար:

հս: Ես էլ եմ շնորհակալ:

զրուցեց Արմինե Պետրոսյանը

armgrak.info

27 մարտ, 2012թ.