Ֆորուղ Ֆարոխզադ فروغ فرخزاد

(1935-1967թթ. Իրան)

ԿԱՐՄԻՐ ՎԱՐԴ

Կարմիր վարդ,                        

Կարմիր վարդ, 

Կարմիր վարդ...

Նա ինձ տարավ պարտեզը կարմիր վարդի,

Եվ ալեծուփ իմ մազերին,

Մթության մեջ ամրացրեց

Կարմիր վարդ:

Եվ վերջապես

Քնեց ինձ հետ

Ծաղկաթերթի վրա` կարմիր վարդի:

Ով աղավնիներ խեղված,

Ով անփորձ, ամուլ ծառեր,

Ով կույր լուսամուտներ,

Սրտիս տակ և կոնքերիս խորախորքում

Այժմ աճում է կարմիր վարդ,

Կարմիր վարդ, 

Կարմիր,
Ինչպես դրոշը վերածնության:
Օհ, ես հղի եմ, հղի, հղի...

ՄԻ ԱՅԼ ԾՆՈՒՆԴ

Իմ ողջ էությունը խավարի պատգամն է,

Որ քեզ իր մեջ կրկնելով անվերջ՝

Հավերժ ծլարձակումների ու ծաղկումների

Արշալույսին կառաջնորդի:

Ես այս պատգամում

Քեզ կանչելով` հառաչել եմ, հառաչել:

Ես այս պատգամում

Քեզ պատվաստել եմ ծառին, ջրին ու կրակին:

Կյանքը գուցե

Մի փողոց է երկար, որով ամեն օր

Մի կին է անցնում զամբյուղով:

Կյանքը գուցե

Մի պարան է, որից մի մարդ իրեն կախում է ճյուղից:

Կյանքը գուցե

Այն մանուկն է` դպրոցից վերադարձող:

Կյանքը գուցե

Ծխախոտի վառելն է

Երկու գրգանքների միջև ընկած

Խոնջանքի պահին:

Կամ մտամոլոր անցորդի անցումը,

Երբ գլխարկը հանում է գլխից և անիմաստ մի ժպիտով

Մեկ այլ անցորդի ասում՝ բարի լույս:

Կյանքը գուցե այն պահն է պարփակ,

Երբ իմ հայացքը ավերում է իրեն

Քո աչքերի մեջ

Եվ սրանում կա մի զգացում,

Որ ես կձուլեմ լուսնի ըմբռնման

Ու խավարի ընկալման հետ:

Այն սենյակում,

Որ մի մենության տարողությունն ունի,

Իմ սիրտը,

Որ մի սիրո տարողությամբ է,

Նայում է իր երջանկության պարզ պատճառներին,

Ծաղկամանի գեղեցիկ ծաղիկների անկմանը,

Այն տունկին, որ դու ես ցանել մեր տան պարտեզում,

Եվ ունկնդրում

Դեղձանիկների ձայնին,

Որոնք երգում են մի լուսամուտի տարողությամբ:

Ախ...

Ծնվել է 1935թ. հունվարի 5-ին Թեհրանում: 7 

երեխաներից 3-րդն էր: Հանրային դպրոց հա-

ճախեց մինչև 9-րդ դասարան, որից հետո 15 տ.

տեղափոխվեց ուսումնարան՝ կարի ու գեղա-

նկարչության դասերի:

Այս է իմ բաժինը,

Այս է իմ բաժինը,

Իմ բաժինը

Մի երկինք է, որ խլում է ինձնից

Կախվող վարագույրն անգամ,

Իմ բաժինը լքված մի սանդուղքից վայր իջնելն է

Եվ միացումս` փտած ու օտար ինչ-որ բանի հետ:

Իմ բաժինը

Հուշերի այգում տրտմորեն դեգերելն է,

Եվ նվաղումս մի ձայնի տրտմության մեջ,

Որ ասում է ինձ. 

«Սիրում եմ ձեռքերդ»:

Ձեռքերս կցանեմ պարտեզում,

Կկանաչեմ, գիտեմ, գիտեմ,

Եվ ծիծեռնակները մատներիս թանաքոտ փոսիկներում

Կձվադրեն,

Երկու երկվորյակ  կեռասներից

Ականջօղ կկախեմ զույգ ականջներիս,

Ու եղունգներիս քրիզանթեմի թերթեր կամրացնեմ:

Մի փողոց կա, որտեղ

Ինձ սիրահարված տղաները,

Դեռ նույն խռիվ մազերով,

Բարակ վզերով ու նիհար ոտքերով,

Մտածում են այն աղջկա անմեղ ժպիտների մասին,

Որին մի գիշեր քամին տարավ իր հետ:

Մի փողոց կա, որին

Սիրտս գողացել է մանկությանս թաղամասից:

Մի ծավալի ճամփորդությունը ժամանակի գծում,

Եվ ինչ-որ ծավալով բեղմնավորել

Ժամանակի չոր գիծը.

Մի ծավալ` տեղյակ մի պատկերի,

Որ վերադառնում է հայելու հյուրընկալությունից:

Եվ այսպես է,

Մեկը մեռնում է,

Մյուսը՝ ապրում:

Ոչ մի որսորդ փոսի մեջ թափվող չնչին առվակից

Մարգարիտ որսալ չի կարող, երբեք:

Ես ճանաչում եմ

Օվկիանում ապրող

Փոքրիկ, տխուր մի ջրահարսի,

Որի սիրտը փայտե սրինգում,

Նվագում է հանդարտ ու կամաց.

Փոքրիկ, տխուր մի ջրահարս,

Որ գիշերը մի համբույրից մեռնում

Եվ աղջամուղջին մի այլ համբույրից ծնվում է նորից:

ԿԱՆԱՉ  ՊԱՏՐԱՆՔ

Ամբողջ օր լալիս էի հայելու մեջ:

Գարունը լուսամուտս

Հանձնել էր ծառերի կանաչ պատրանքին:

Մարմինս չէր ամփոփվում մենությանս բոժոժում:

Եվ թղթյա թագիս հոտը

Թունավորել էր

Արևազուրկ տարածությունն այս:

Չէի կարող,

Այլևս չէի կարող...

Փողոցի ձայնը,

Թռչունների ձայնը,

հեռացող թավշե գնդակների ձայնը,

Եվ աղմուկ-աղաղակը փախչող երեխաների,

Եվ պարը փուչիկների,

Որոնք օճառի փրփուրից ելնող պղպջակների պես

Բարձրանում էին թելե ցողունից:

Եվ քամին,

Եվ քամին, որ ասես

Շնչում էր

Միասնական քնի

Ամենախավար պահերի խորախորքում,

Իմ հավատքի

Լուռ բերդապարիսպներն էին սեղմում,

Ու հին ճեղքերից

Սիրտս էին կանչում,

Իր իսկ անունով...

Ամբողջ օրը իմ հայացքը

Սևեռված էր կյանքիս աչքերին.

Այն զույգ վախվորած, ահոտ աչքերին,

Որոնք փախչում էին իմ հայացքից անշարժ

Եվ ինչպես խաբեբաներ,

Ապաստան գտնում

Կոպերի անվտանգ մենության մեջ:

Ի՜նչ բարձունք,

Եվ ի՜նչ գագաթ,

Մի՞թե այս բոլոր ճամփաները՝ ոլորապտույտ,

Այն սառն ու կլլող բերանի մեջ

Չեն խաչվում մի տեղ ու անէանում:

Ի՞նչ եք տվել ինձ,

Ո՜վ բառեր՝ պարզունակ ու սուտ և

Ո՜վ մարմինների ու ցանկությունների

Անողոք տանջանք,

Եթե մի ծաղիկ ամրացնեի մազերիս վրա

Այս կեղծությունից,

Այս թղթյա թագից,

Որ նեխել է գլխիս վերևում`

Ավելի շքեղ չէ՞ր լինի արդյոք:

Ինչպե՞ս անապատի հոգին գերեց ինձ,

Եվ լուսնի կախարդանքը

Հեռացրեց ինձ հավատի հոտից:

Ինչպե՞ս մեծացավ սրտիս անավարտ կեսը,

Եվ ոչ մի կես չամբողջացրեց մյուս կեսին:

Կանգնեցի ու տեսա,

Թե ինչպես է

Հողը դատարկվում ոտքերիս տակից,

Եվ զույգիս մարմնի ջերմությունը

Չի փոխանցվում մարմնիս զուր սպասումին:

Ի՞նչ բարձունք,

Եվ ի՞նչ գագաթ,

Ինձ ապաստան տվեք,

Ո՜վ ճրագներ անհանգիստ,

Ո՜վ լուսավոր, կասկածոտ տներ,

Ուր արևոտ ձեր տանիքներում

Սավանները մաքուր

Ճոճվում են

Բուրավետ ծխերի գրկում:

Ինձ ապաստան տվեք,

Ո՜վ հասարակ ու պարզ կանայք,

Որ ձեր մատների նուրբ մաշկի միջոցով

Հետևում եք

Խլրտացող սաղմի ընթացքին հաճելի,

Եվ օդը ձեր ստինքների արանքում

Միշտ միաձույլ է

Թարմ կաթի  բույրով:

Ի՞նչ բարձունք,

Եվ ի՞նչ գագաթ.

Ինձ ապաստան տվեք,

Կրակով լի օջախներ, երջանկության պայտեր,

Եվ ո՜վ պղնձյա ամանների երգեր`

Գորշության մեջ խոհանոցի:

Եվ ո՜վ կարի մեքենայի սրտառուչ մրմունջներ:

Եվ ո՜վ գորգերի ու ավելների օրնիբուն պայքար:

Ինձ ապաստան տվեք,

Ո՜վ սերեր կրքոտ ու գերող,

Որ գոյատևումի ցավալի ցանկությունը,

Ձեր գրաված անկողինը

Հարդարում է կախարդական ջրով

Եվ արյան թարմ կաթիլներով:

Ամբողջ օրը,

Ամբողջ օրը արձակված, լքված,

Ինչպես մի դիակ ջրի երեսին,

Ընթանում էի

Դեպի ամենախոր քարայրները ծովային,

Եվ ամենավայրի ձկները մսակեր,

Եվ մեջքիս ողերը նուրբ`

Մահվան զգացողությունից սարսռացին հանկարծ:

Չէի կարող,

Այլեւս չէի կարող:

Ոտքերս հրաժարվում էին ճանապարհից,

Եվ այն գարունը,

Եվ այն կանաչ պատրանքը,

Որ անցնում էր լուսամուտից,

Ասում էր սրտիս.

- Նայիր,

Դու երբեք առաջ չես գնացել,

Դու սուզվել,
Մխրճվել ես...

ԳԻՇԵՐՎԱ ՍԱՌԸ ՓՈՂՈՑՆԵՐՈՒՄ

Ես չեմ զղջում,

Ես խորհում եմ այս հպատակման,

Այս ցավագար հպատակման մասին:

Ես ճակատագրիս խաչը համբուրել եմ

Իմ Գողգոթայի բարձունքներում:

Գիշերվա սառը փողոցներում

Զույգերը վարանումով

Շարունակ բաժանվում են մեկ-մեկուց:

Գիշերվա սառը փողոցներում

Հրաժեշտի շշունջից զատ

Ուրիշ ձայն չկա:

Ես չեմ զղջում:

Իմ սիրտն ասես ընթանում է

Ժամանակի մյուս կողմում:

Կյանքը շարունակաբար

Կկրկնի իմ սիրտը:

Եվ նա

Քամու լճակների վրայով անցնող

Խլածաղիկը, կկրկնի ինձ:

Ախ, տեսնու՞մ ես,

Թե ինչպես է պատռվում մաշկս,

Եվ ինչպես է կաթը լերդանում

Սառը ստինքներիս կապույտ երակներում:

Եվ արյունը

ինչպես է իր կռճիկային աճն սկսում

Իմ համբերատար գոտկատեղում:

Ես դու եմ, դու,

Եվ նա, ով սիրում է,

Նա, ով հանկարծ

Բութ,

Անհասկանալի մի կապ է գտնում

Հազարավոր անհայտ ու անանուն

Բաների հետ:

Ես հողի կիրքն եմ սուր,

Որ բոլոր ջրերը քաշում է ընդերքն իր խոր՝

Բերրի դարձնելով դաշտերն ամեն:

Լսիր

Հեռու-հեռավոր ձայնն իմ,

Աղջամուղջի ծանր մշուշների աղոթքներում,

Եվ ինձ տես

Հայելիների խաղաղ լռության մեջ,

Թե ինչպես նորից

Ձեռքերիս մնացորդներով

Շոշափում եմ

Բոլոր երազների խորքերը մութ:

Եվ սիրտս

Լինելության անմեղ երջանկությունների վրա

Կտածում է,

Ինչպես բիծը արյան:

Ես չեմ զղջում,

Իմ մասին, ով իմ սիրելի,

Խոսիր

Սիրահարված աչքերով

Իմ նմանակ այն աղջնակի հետ,

Որին կգտնես գիշերվա սառը փողոցներում...

Եվ հիշիր ինձ

Նրա մելանուշ համբույրներում
Եվ քո աչքատակերի քնքուշ գծիկներում:

Ֆորուղը Հուսեյն Մանսուրիի հետ: 

Փոքրիկ տղային նա  կապնվեց իր ֆիլմի՝ «Տունը սև է»,  նկարահանումների ժամանակ՝ 12 օրվա ընթացքում: 1962թ. հուլիսին որդեգրելով Հուսեյնին՝ ֆորուղը դարձավ առաջին իրանցի կինը, ով միայնակ ծնող էր: 

ԸՆԾԱ

Ես խոսում եմ գիշերվա սահմանից,

Ես խավարի սահմանից,

Եվ գիշերվա սահմանից եմ խոսում:

Եթե գաս իմ տուն,

Ով սիրելի,

Ինձ ճրագ բեր

Եվ մի լուսամուտ՝

Փողոցի երջանիկ ժխորը տեսնելու համար:

ԵՍ ՄԵՌՆՈՒՄ  ԷԻ

Ես մեռնում էի քո սիրուց,

Թեև դու իմ կյանքն էիր...

............................................

Դու ինձ հետ գալիս էիր,

Դու իմ մեջ երգում էիր,

Երբ աննպատակ

Թափառում էիր փողոցներով,

Դու ինձ հետ գալիս էիր,

Դու իմ մեջ երգում էիր:

Դու թեղիների միջից

Սիրահարված ճնճղուկներին

Հրավիրում էիր

Լուսամուտի այգաբացին,

Երբ գիշերը կրկնվում էր,

Երբ գիշերը չէր ավարտվում,

Դու թեղիների միջից

Սիրահարված ճնճղուկներին

Հրավիրում էիր

Լուսամուտի այգաբացին:

Դու քո ճրագներով

Գալիս էիր մեր փողոցը:

Դու քո ճրագներով գալիս էիր,

Երբ երեխաները գնում էին,

Եվ ակացիայի ողկույզները ննջում էին,

Եվ հայելու մեջ

Ես մնում էի միայնակ,

Դու քո ճրագներով գալիս էիր:

Դու նվիրում էիր քո ձեռքերը,

Դու նվիրում էիր քո աչքերը,

Դու նվիրում էիր գգվանքներդ,

Երբ քաղցած էի,

Դու նվիրում էիր կյանքդ:

Դու նման էիր

Լույսի բարությանը:

Դու քաղում էիր կակաչները,

Եվ նրանցով

Ծածկում էիր իմ վարսերը,

Երբ մերկությունից դողում էին իմ վարսերը,

Դու քաղում էիր կակաչները:

Դու այտերդ հպում էիր

Ստինքներիս տագնապներին,

Երբ այլեւս

Ոչինչ չունեի ասելու,

Դու այտերդ հպում էիր

Ստինքներիս տագնապներին:

Դու ունկնդրում էիր

Իմ արյանը, որը գնում էր հառաչելով,

Եվ իմ սիրուն, որը մեռնում էր հեկեկալով:
Դու լսում էիր,
Սակայն, ավաղ,
Չէիր տեսնում ինձ:

Ֆորուղն ամուսնացավ 16-17 տարեկանում հայտնի սատիր Փարվիզ Շափուրի հետ: Շարունակելով գեղանկարչության ու կարի դասերը՝ մեկ տարի անց ամուսնու հետ տեղափոխվեցին Ահվազ, որտեղ նա ունեցավ իր միակ որդուն՝ Քամյարին: 

ՍԻՐՏՍ ՑԱՎՈՒՄ Է ՊԱՐՏԵԶԻ ՀԱՄԱՐ

Ոչ ոք չի մտածում ծաղիկների մասին,

Ոչ ոք չի մտածում ձկների մասին,

Ոչ ոք չի ուզում հավատալ,

Որ պարտեզի սիրտը այտուցվել է արևի ներքո,

Որ կամաց-կամաց պարտեզի հիշողությունը

Դատարկվում է կանաչ հուշերից:

Եվ պարտեզի զգայությունը

Ասես տարորոշ ինչ- որ մի բան է,

Որ փտել է պարտեզի միայնության մեջ:

մեր տան բակը միայնակ է:

Մեր տան բակը

Հորանջում է

Ինչ-որ անծանոթ մի ամպի

Անձրևելու սպասումից:

Եվ դատարկ է մեր տան ավազանը:

Փոքրիկ, անփորձ աստղերը

Ծառերի բարձունքից ընկնում են հողին,

Եվ ձկների տան գունաթափ լուսամուտներից

Գիշերները հազի ձայն է լսվում:

Մեր տան բակը միայնակ է:

Հայրիկն ասում է.

Երկու տարի անց՝ 1954թ.,  Ֆորուղն ու Փարվիզը ամուսնալուծվեցին,

Փարվիզը հաղթեց դատը՝ որդու խնամակալության հարցում: Ֆորուղը
վերադարձավ Թեհրան ու շարունակեց գրել՝ 1955թ. տպագրելով
իր առաջին գիրքը՝ «Գերուհին»:

«Ինձանից անցել է,
Ես իմ բեռը տարել եմ
Եվ իմ գործը արել եմ»:
Եվ իր սենյակում
Առավոտից իրիկուն
Կամ «Շահնամե» է կարդում,
Կամ «Նասեխոլթվարիխ»:
Հայրիկն ասում է մայրիկին.
«Թող անիծվեն հավք ու ձուկ,
Երբ որ ես մեռնեմ՝ գրողի ծոցը,
Պարտեզ կլինի կամ թե չի լինի,
Ինձ բավական է կենսաթոշակն իմ»:
Մայրիկի ողջ կյանքը
Դժոխքի սարսափազդու շեմին փռված
Աղոթագորգ է:

Մայրիկը շարունակ

Ամեն ինչի խորքում

Մեղսանքի ոտնահետքն է փնտրում,

Եվ կարծում է, թե ինչ-որ մի բույսի անեծք

Ապականել է պարտեզը:

Մայրիկը ողջ օրը աղոթք է կարդում:

Մայրիկը բնածին ու պարզ մեղանչող է,

Եվ փչում է բոլոր ծաղիկների վրա,

Եվ փչում է բոլոր ձկների վրա,

Եվ փչում է ինքն իր վրա:

Մայրիկը սպասում է Հարության օրվան,

Եվ այն ներման, որին կարժանանա...

Եղբայրս պարտեզը անվանում է գերեզմանոց:

Եղբայրս ծիծաղում է խոտերի խռովության վրա:

Եվ համարակալում է ձկների դիերը,

Ֆորուղը որդու հետ

Որոնք հիվանդոտ ջրի մաշկի տակ

Վերածվում են հիվանդոտ մասնիկների:

Եղբայրս մոլեռանդորեն սիրում է

Փիլիսոփայությունը:

Եղբայրս պարտեզի բուժումը

Տեսնում է պարտեզի կործանման մեջ:

Նա հարբում է

Եվ բռունցքով հարվածում

Դռներին ու պատերին:

Եվ աշխատում է ասել, որ ինքն

Անչափ հուսախաբ, հոգնած ու տրտում է:

Նա իր հուսահատությունը

Անձնագրի, օրացույցի, թաշկինակի, հրահանի և գրչի հետ

Փողոց ու շուկա է տանում,

Եւ հուսահատությունը այնքան չնչին է,

Որ ամեն գիշեր կորում է

Գինետան ժխորում:

Եվ քույրս, որ ծաղիկների մտերիմն էր,

Իր սրտի պարզ խոսքերը,

Երբ մայրիկը ծեծում էր նրան,

Տանում էր

Ծաղիկների քնքուշ ու լուռ հավաքույթին:

Եվ մերթ ընդ մերթ ձկների ընտանիքներին

Հրավիրում էր արևի ու քաղցրավենիքի...

Նրա տունը քաղաքի մյուս ծայրում է:

Նա իր արհեստական տանը՝

Կարմիր, արհեստական ձկներով,

Եվ արհեստական ամուսնու հովանու ներքո,

Եվ արհեստական խնձորենիների ճյուղերի ներքո,

Արհեստական երգեր է երգում

Ու բնական երեխաներ շինում:

Նա,

Երբ այցելում է մեզ,

Եվ շրջազգեստի քղանցքերը

Աղտոտում է պարտեզի սնանկությամբ,

Օծանելիքով բաղնիք է անում:

Նա, երբ այցելում է մեզ,

Հղի է:

Մեր տան բակը միայնակ է,

Մեր տան բակը միայնակ է:

Ամբողջ օրը դռան ետևից

Պայթյունի ու փշրվելու ձայներ են լսվում:

Մեր բոլոր հարևաններն իրենց պարտեզում

Ծաղկի փոխարեն

Գնդացիր ու ռումբ են ցանում:

Մեր բոլոր հարևաններն

Իրենց հախճապատ ավազաններին

Կափարիչ են դնում,

Եվ հախճապատ ավազաններն

Անկամորեն

Վերածվել են վառոդի գաղտնի պահեստների:

Եվ մեր փողոցի երեխաները,

Իրենց դպրոցական պայուսակները լցրել են

Փոքրիկ ռումբերով:

Մեր տան բակը մոլորվել է:

Ես վախենում եմ

Սիրտը կորցրած ժամանակից:

Անպետքությանը մատնված

Այսքան ձեռքերի պատկերացումից:

Ես վախենում եմ,

Օտարացմանը մատնված

Այսքան դեմքերի երևակայությունից:

Ես միայնակ եմ`

Երկրաչափության դասը խենթորեն սիրող

Աշակերտի պես:

Ես մտածում եմ,

Որ հնարավոր է

Պարտեզը հիվանդանոց տեղափոխել:

Ես մտածում եմ...

Ես մտածում եմ...

Ես մտածում եմ...

Եվ պարտեզի սիրտը այտուցվել է արևի ներքո,

Եվ կամաց-կամաց պարտեզի հիշողությունը

Դատարկվում է կանաչ հուշերից:

1967թ. փետրվարի 13-ին, Ֆորուղը գնաց մորն այցելության. ավելի ուշ մայրը կհիշի, որ դա իր ու դստեր երբևէ ունեցած ամենասիրուն զրույցն էր: Երեկոյան  վերադառնալով մոր տնից՝ խուսափելու համար դպրոցական ավտոբուսին բախվելուց՝ նա իր ջիփով բախվեց քարե հաստ պատին: Մինչ կհասցնեին հիվանդանոց, ճանապարհին նա մահացավ: 16:30 էր, իսկ Ֆորուղը՝ 32 տարեկան... 

Պարսկերենից թարգմանեց էԴՈՒԱՐԴ ՀԱԽՎԵՐԴՅԱՆԸ

Տեսնել այլ հրապարակումներ Ֆորուղ Ֆարոխզադից՝

բանաստեղծություններ
բանաստեղծություններ