հս: Դե եթե մի պահ հիշենք, որ բանաստեղծները ևս մարդ են, ունեն առօրյա հազար ու մի խնդիր, բանաստեղծություն գրելը ոչ միայն անօգուտ, այլև առողջության համար վնասակար, անգամ հակահիգիենիկ է, չհաշված՝ թարգելն էլ շատ դժվար: Բանաստեղծությունը ստրկատիրական համակարգի է նման, որ մատնահպումով դարձնում է քեզ շեղաչք, կորացնում մեջքդ ու մտրակում անխնա բառերով, որ աշխատես ճերմակ թղթի վրա, ինչպես բրձնի դաշտերում՝ ստրուկները:
Թունավոր դեղին օձ է, որին տաքացնում ես կրծքիդ վրա, եւ, սակայն, ձմռանը դա չի տաքացնում, ի տարբերություն լիցքային վարժությունների: Երբեմն սիրեկան է` չհանդուրժող մարդկանց, երբեմն՝ պուճուր երեխա, ով խաղում է լեզվի հետ ու նոր բառեր քանդում-հավաքում լեգոյի նման: Բանաստեղծությունը մենակյաց աստված է, որ հիմա շրջում է ինտերնետում եւ ամեն պահ կարող է խելագարվել Կոմիտասի նման. ինքնացեղասպանության հոտ է գալիս հասարակության բերանից: Քո Դոն Կիխոտն է դառնում, ու դու Սանչոյի նման կարող ես միայն խնդրել ու ասել` մի մեռիր, տեր իմ: Շատ եմ կարդում, ուզում եմ ավելի խելացի լինել, քան իմ գրած բանաստեղծությունն է, որ գոնե հետը «դու»-ով խոսեմ:
- Հիմնականում բանաստեղծություններդ գրում ես առաջին դեմքով, որն ամիջականության մթնոլորտ է ստեղծում, բայց մյուս կողմից ներանձնականության խտացումը ակնթարթում պայթելով` դառնում է անանձնական: Ընդհանրապես հնարավո՞ր է անանձնական բանաստեղծություն…
- Երկխոսությունը քո ու թղթի միջեւ լռությունից մինչեւ բառ ամենաինտիմ հարաբերությունն է: Կգրես առաջին դեմքով թե երրորդ, կմասնատվես ապրելու կերպարներիդ մեջ, թե քո «ես»-ի մեջ կպտտվես, ոնց որ խխունջն իր պատյանի տակ, միեւնույն է: Կարեւորը հայացքի լայնությունն է, դրածդ քայլի ամրությունը, ինքդ քո առաջ մաքուր լինելը, քո լեզվի, քո լեզվի հայելու: Խորխե Գիլյենին գրած նամակներից մեկում Լորկան ասում էր. «Ես դեն նետեցի մի քանի ռիթմական բանաստեղծություն` չնայած նրանց ունեցած հաջողություններին. այդպես էր պահանջում Մաքրությունը»: Մնացին այն բանաստեղծությունները, որոնք շարունակում են իմ մարմինը, ես մնացի տերը իմ գրքի: Վատ պոետ… թեկուզեւ այդպես, համենայնդեպս ես տերն եմ իմ վատ պոեզիայի:
- «Թափթփված սենյակներ» գրքում զետեղված բանաստեղծությունները կարծես «մեկ» համակարգի մեջ չեն, ընդհակառակը՝ նրանք թեկուզ իրենց կառույցով հենց համակարգ ասվածի դեմ են: Բայց նրանք կապվում են միմյանց տեղ-տեղ ճակատային, տեղ-տեղ նրբին երանգներով, որովհետեւ նրանց կապում են նույն հետաքրքրությունները` մահը, երկխոսությունը, քաղաքը, անսթափությունը…
- Կարծում եմ` լավ գրքի հիմքում ընկած է շարքը, ուզում էի շարքեր կազմել, կազմեցի-պատրաստեցի, տպելու ընթացքում խնդիրներ ծագեցին (որոնց մասին էնքան եմ խոսել, որ սիրտս խառնում է, չնայած, մեկ է՝ չեմ հասկանում, թե ինչի պետք է հրատարակիչները գրողների հաշվին փող աշխատեն), գիրքս կիսատվեց, բեռնաթափվեց բանաստեղծություններից, շարքերից, էդ գիրքս նման է քաղաքի… ուժեղ երկրաշարժից հետո… ամաչում եմ… շապիկն եմ սիրում ու որոշ բանաստեղծություններ: Ի սկզբանե մտածել էի էնպես դնել շարքերը, որ երեւա նույն թեմայի անդրադարձը տարիքային տարբեր փուլերում: Մահվան թեման անընդհատ պտտվում է շուրջս, անընդհատ ուզում եմ փորփրել, բայց ինչ-որ շատ է նորաձեւ դարձել մահվան մասին տեղի-անտեղի գրելը: Մեռելներից հավեսս փախել է: Քաղաքն իմ ամենասիրած, ամենահյութեղ մրգերից է, ամենասիրած գիրքս, մեկ ես եմ ապրում իր մեջ, մեկ քաղաքն է տեղավորվում ձեռնափիս մեջ, ու ես անշարժանում եմ իռլանդական ավանդազրույցի վանականի պես, որի առաջ պարզած ձեռքը կեռնեխին թվացել է ծառի ճյուղ, ոչ թե մարդկային ձեռք, ու իջել է վրան, ձու ածել, բույն հյուսել, ու վանականը, որ կոչված էր սիրելու ամենքին, անշարժ է մնում օրեր, շաբաթներ, մինչեւ ձվերից կճեպը կոտրելով դուրս չեն գալիս ձագերը, եւ նրանց թեւերը չեն ամրանում: Ես քաղաքի մեջ եմ, ինչպես մայրը դեռ չծնված որդու. երբեմն քաղաքս ծնում է ինձ, երբեմն` ոչ, ու ես թափառում եմ հին քաղաքի ավերակների մեջ բոլոր չծնված երեխաների հետ…
- Բանաստեղծություններիցդ շատերը լիովին զուրկ են կետադրական նշաններից: Երբ ես ընթերցում էի գիրքդ, ժամանակ առ ժամանակ կետադրական նշանների բացակայությունը խանգարում էր ինձ ու քարացնում ընթերցանության ընթացքը` սինտակսիսի, ռիթմի, մեղեդայնության ձայնը մի պահ խլանում էր: Եվ հակառակը` կային բանաստեղծություններ, որոնք կրկնակի տպավորվում էին հենց դրանց բացակայության արդյունքում: Ինչո՞վ ես դա պայմանավորում…
- Ես կետադրում եմ, երբ զգում եմ կարիքը, ու երբ կետադրական նշանները չեն կեղտոտում բանաստեղծությունը, այլ թեթեւ հրում են բառը` նավարկելու բանաստեղծության միջով: Երբեմն ստացվում է այնպես, որ բանաստեղծությունը կիսով չափ է կետադրվում, ու թյուր կարծիք է ստեղծվում, թե հեղինակը պարզապես որոշ կանոններ թերացել է սովորել: Տպագրելու ժամանակ խնդիր դրվեց իմ առջեւ, որ կամ ամբողջությամբ կետադրեմ, կամ լրիվ հանեմ, ու հաճախ նույնը պահանջում են խմբագիրները թերթում տպագրելուց. եղել են դեպքեր` բացել եմ թերթը ու տեսել ծայրից ծայր կետադրված, կարծես թե ես ինքս կետադրել չէի կարող: Կարծում եմ` կետադրությունը համեմունքի պես է, երկու մատով շաղ տված աղ, որ երբեմն սպիտակ թղթի վրա չի երեւում, չնայած այն, որ կա, ուղղակի պետք է տեսնել եւ հավատալ առանց շոշափելու:
- Բրոդսկին ասում է` «Պոեզիան անինքնավստահության լավագույն դպրոցն է»…
- Զահրատն ավելի լավ բան է ասել` երկիրը դժբախտներու պէտք ունի որպէսզի երջանիկներ յոխորտան անոնց վրայ:
- Իմ դուրը չի գալիս «Այս բանաստեղծը կամ արձակագիրը գրքից գիրք աճում է» արտահայտությունը, կարծում եմ՝ գրողները երբեք չեն աճում, գուցե փոփոխվում են, ընդլայնում են կամ պակասեցնում հետաքրքրությունների շրջանակը, որ ակնհայտորեն կապված է ժամանակի ու պատմության ներսում տեղի ունեցող սոցիալ- քաղաքական փոփոխությունների հետ…
- Արվեստագետ կամ ծնվում են, կամ չէ, պարզապես կա մի իքս կետ՝ երբ դու սպասում ես քեզ, որ մեծանաս, ու հասնեք-հավասարվեք ու հետո միասին շարունակեք փնտրել բանաստեղծության սեւ կատվին տիեզերքի փակ սենյակում: Աճող օրգանիզմի մասին էդ արտահայտությունը ես օգտագործում եմ, որովհետեւ աստիճանները շատ են դեպի քեզ տանող, ու երբ դու հաղթահարում ես կամ դոփում, ցանկալի է լսելը՝ չի խանգարի:
- Ո՞նց ես ապրում, որեւէ տեղ աշխատո՞ւմ ես: Ո՞նց են համակերպվում երկու թվացյալ անհամատեղելի աշխատանքները` բանաստեղծելն ու գումար վաստակելը…
- Մենք ապրում ենք մի երկրում, ուր կոմպոզիտորներին տանում են ռեստորան, նկարչին դարձնում են Բարսելոնա կրկնօրինակող, արձակագիրներից սարքում են սերիալի սցենարիստ ու լրագրող, բանաստեղծից` զիբիլ, որովհետև բանաստեղծությունն էսօր ոչինչ չարժի, ոչ մի լումա, ոչ մի գրոշ, լավագույն դեպքում` թփթոց ուսին. պինդ գործ էր, ապրես, վերջ: Ստիպում են ատել արձակը, որովհետև արձակը հոդված է դառնում ու էլի մի երկու կոպեկ վճարվում: բանաստեղծությունը աութսայդեր է, բոմժ, բանաստեղծություն կրողը-գրողը դանաղ մեռնող մեկն է, ով դանդաղ արնահոսող քմծիծաղի միջից բառեր է շպրտում, որովհետև հասարակությունը թիկունքից խոցել է, դեմքին թքել:
մի գիրք ապրում էր մեծ քաղաքում:
նրան բոլորը ծաղրում էին,
ոչ ոք չէր նայում նրան,
էջերը չէին շոյում,
սիրով չէին զբաղվում իր ներսի բառերի հետ:
ու գիրքը որոշեց ինքնասպան լինել:
գնաց ազգային բանակ
ու թերթ առ թերթ
ծառայեց ազգային բանակի զուգարանում: (ՀՍ, «Վերջին գիրքը»)
Ճայ մայրը, որ մայր էր, ասում էր Ջոնաթան Լիվինգսթոնին` այնպես թռչիր, որ կեր գտնես, որդիս, ամբողջովին փետուր ու ոսկոր ես դարձել, իսկ նա թռչում էր, որովհետև ուզում էր հասնել գեղեցիկ թռիչքի: Նա ուրիշ ճայ էր: Մենք էլ մեր ծնողների համար ենք ուրիշ, էնքան ուրիշ, որ սիրով կփոխանակեին մեզ, որ ամեն անգամ նայում են մեզ վրա ու ասում լացակումած` կարգին աղջիկ էիր կամ տղա, ո՞վ թուղթուգիր արեց` էդ անտեր պոեզիան-արձակը-արվեստը կպցրեց ջանիդ, էս գրքերդ մի օր թափելու եմ, էդ գրքերդ կշտացնո՞ւմ են` դե կեր: Էս իմ իրականությունն է, իմ ամենօրյա, մաշված, քրքրված իրականությունը:
մի օր երբ գրեմ ու պատռեմ
երբ գրեմ ու պատռեմ
ձեր անզորությունից անզորացած
թքեմ ինձ վրա որ ծնել եք ինձ
հետ գնամ
ներս մտնեմ արգանդը ձեր
փաթաթեմ պորտալարը վզիս
և խոստանամ ծնվել
երբ աշխարհը ավելի ուրիշ կլինի…
Երանի գեղեցիկ բանաստեղծությանը, որ երեւակայության մազանոթներով է գալիս, եւ ափսոս, որ իրականության պարանը ձգում է վիզը բանաստեղծի, ով ոտքի բթամատով մի կերպ հենվում է ոտքերի տակից սահող աթոռին, շատ ափսոս…
Հրապարակ N 71(682)
2011
No comments:
Post a Comment