Ես ինձ այնքան էի սիրում, որ
անգամ հորս հայացքում
ինձ ավելորդ էի զգում:
Հորս հայացքն աշխարհի
ամենատաքուկ վայրն էր,
ես` աշխարհում
ամենաինքնասիրահարվածը:
Երբ գիտակցեցի, արդեն ուշ էր,
ինչ-որ մեկը ինձանից շուտ
քերել էր առաստաղին կպած
երաժշտությունը…
…նոտաները
վիրավոր թռչունների պես
թպրտում էին հորս
հիշողության ձեռքերի մեջ…
Հայրս ինձ էր նայում, ես` նրան:
Երկուսիս հայացքում էլ
երաժշտությունը թույլ
արնահոսում էր…
անգամ հորս հայացքում
ինձ ավելորդ էի զգում:
Հորս հայացքն աշխարհի
ամենատաքուկ վայրն էր,
ես` աշխարհում
ամենաինքնասիրահարվածը:
Երբ գիտակցեցի, արդեն ուշ էր,
ինչ-որ մեկը ինձանից շուտ
քերել էր առաստաղին կպած
երաժշտությունը…
…նոտաները
վիրավոր թռչունների պես
թպրտում էին հորս
հիշողության ձեռքերի մեջ…
Հայրս ինձ էր նայում, ես` նրան:
Երկուսիս հայացքում էլ
երաժշտությունը թույլ
արնահոսում էր…
Հասմիկ Սիմոնյան, "Լուսնոտ բառեր բանաստեղծություններ", Երևան, ՀԳՄ հրատարակչություն, 2005
Դու հիվանդացար...
Ու ես հասկացա,
Թե ինչքան շատ բան
Ես չեմ հասկացել,
Ու դու հասկացար,
Թե ինչքան շատ բան
Չես հասկացել դու՝
Երբ հիվանդացար...
Երբ առողջանաս
Ի՞նչ պիտի անենք...
Ու ես հասկացա,
Թե ինչքան շատ բան
Ես չեմ հասկացել,
Ու դու հասկացար,
Թե ինչքան շատ բան
Չես հասկացել դու՝
Երբ հիվանդացար...
Երբ առողջանաս
Ի՞նչ պիտի անենք...
Նաիրա Հարությունյան, "Նկատումներ", Երեւան, Նաիրի հրատ., 2008
ԵՐԿՈՒ ԲԱՆԱՍՏԵՂԾՈՒԹՅԱՆ ՖՈՐՄԱԼԻՍՏԱԿԱՆ ԸՆԹԵՐՑՄԱՆ ՓՈՐՁ
Սույն տեքստը Հասմիկ Սիմոնյանի “Ես ինձ այնքան էի սիրում...” եւ Նաիրա Հարությունյանի “Դու հիվանդացար...” բանաստեղծությունների ֆորմալիստական ընթերցման եւ համեմատության փորձ է: Համեմատական վերլուծության մեկնակետն այն կանխաենթադրությունն է, որ երկու տեքստերն էլ ունեն որոշակի ընդհանրություն եւ որ դրանք հնարավոր է համեմատել նմանօրինակ ընթերցմամբ: Տեքստերը, ներկայացնելով բանաստեղծություն լինելու հայտ, անխուսափելիորեն ընկալվում են որպես որոշակի միջոց-հատկության կրիչներ եւ միեւնույն ժամանակ դրա գործադրումներ: Այլ կերպ ասած` յուրաքանչյուր բանաստեղծություն ամփոփում եւ արտահայտում է առհասարակ բանաստեղծությանը բնորոշ հատկություն`բանաստեղծության էյդոս: Այս ենթադրյալ հատկությունը կանվանենք բանաստեղծականության:
Եվ ուրեմն, երկու տեքստը կառուցում եւ բանեցնում են բանաստեղծականություն, որը կայանում է թե՛ տեքստի ներքին գործողությամբ, թե՛ ընթերցողի հետ հարաբերության մեջ: Տեքստերի այս սուբյեկտիվ որակը կլինի մեր վերլուծության նյութը:
Խզում
Հ. Սիմոնյանի “Ես ինձ այնքան էի սիրում...” բանաստեղծությունն ունի հետեւյալ կառուցվածքը:
Իմաստային կենտրոնը համընկնում է տեքստի միջնահատվածի հետ, այն բաժանում է ամբողջը երկու հատվածի, որոնք ներկայացնում են միեւնույն դրվագը՝ “ես”-ի (որն ահնրաժեշտաբար չի համընկնում հեղինակի հետ) եւ հոր հարաբերությունը որպես տեւական հայացք: Սակայն հայացք-հարաբերությունը, որը բանաստեղծության առանցքային թեման է, ոչ թե կրկնվում, այլ խզվում է տեքստի կենտրոնում. բանաստեղծության ավարտն առաջին հատվածի շարունակությունն է: Այսինքն` թեեւ “հայացքը” նշանային առումով կրկնվում է բանաստեղծության ավարտին, իմաստային մակարդակում այն շարունակվում է: Հայացքի “տեւականությունը”, կարծես, բովանդակային մակարդակից տարածվում է նշանային մակարդակ: Ուրեմն` խոսքը ոչ թե պարզ կրկնության մասին է, այլ ընդհատված, խզված շարունակականության, որը նշմարելի է տեքստի ընթացքին հետեւելիս:
Եթե բանաստեղծության իմաստային առանցքը կամ թեման բանաստեղծական “ես”-ի եւ հոր հարաբերությունն է, ապա խզումը, որպես այդպիսին, բանաստեղծության մետաթեման է, որն ի հայտ է գալիս տեքստի տարբեր շերտերում (բառերի հարաբերություններում, “հիմայի” ու “անցյալի” հարաբերությունում, բանաստեղծական հատվածների հարաբերությունում):
Բովանդակային խզումը տեղի է ունենում գիտակցումով: Այս գիտակցումը երկշերտ է` նախ ինչ-որ երեւույթի պոստֆակտում գիտակցում (“ինչ-որ մեկն ինձանից շուտ / քերել էր առաստաղին կպած երաժշտությունը”) եւ հետահայաց անդրադարձ այդ գիտակցմանը, այսօրինակ` գիտակցման ուշացման կամ գիտակցման անպետքության գիտակցում (“Երբ ես գիտակցեցի, արդեն ուշ էր”): Խզման հետահայաց շերտն ուժգնացնում է տողերում առկա անդառնալիության զգացողությունը` լրացնելով բանաստեղծության թեման:
Տեքստային մարմինը տեսողականորեն պատռվում է հենց այն հատվածում, որտեղ տեսնում ենք երկշերտ խզումը, որը վերջնականորեն հաստատվում է երկու` իրար հաջորդող միաբառ տողով, որոնք, ի հավելումն, բաժանված են երկակի կախման կետերով (“երաժշտությունը... / ... նոտաները”): Այն է` խզումը տեղի է ունենում ոչ միայն բովանդակային մակարդակում՝ հիմայի եւ անցյալում կատարվածի միջեւ կամ բառերի ներիմաստներում (“քերել էր առաստաղին կպած / երաժշտությունը”), այլեւ կառուցվածքային, նշանային մակարդակում:
Խզում տեսնում ենք նաեւ բառերի կապակցություններում: Բառազույգերը, որպես կանոն, ձեւավորվում են “նյութականի” ու “աննյութականի” կցման սկզբունքով (“տաքուկ Հայացք”, “քերել (....) երաժշտությունը... / ... նոտաները”, “երաժշտությունը (....) արնահոսում էր”, “հիշողության ձեռքեր”): Իմաստային կապերը հաճախ խախուտ են, բառերը դժվարանում են իրար կպնել, ասես` վանեն իրար: Այս անկայուն կետերը կրկնում են բանաստեղծության թեման` երկուսի անդառնալիորեն օտարված, խզված հարաբերությունը:
Շրջում
Նաիրա Հարությունյանի “Դու հիվանդացար...” բանաստեղծությունը պարադոքսային շրջունության օրինակ է: Այն կազմված է երկու միաձույլ, քառատող հատվածից եւ դրանց հավելված եզրափակիչ երկտողից: Գրեթե նույնական քառատողերում կան տարբերություններ, որոնց հանդիպում ենք բանաստեղծությունն ընթերցելիս, եւ այդ տարբերությունների հետ հանդիպումները որոշիչ են բանաստեղծականութան կառուցման համար: Նախ եւ առաջ` հարկ է նշել նաեւ, որ տարբերություններն աշխատում են, ավելին` հնարավոր են միայն նմանության պարագայում: Եվ որքան մեծ է նմանությունը, այդքան ավելի ակնառու են տարբերությունները:
Գրեթե նույնական քառատողերը մի դեպքում ձեւավորվում են “ես” դերանվան շուրջ, մյուս դեպքում` “դու” դերանվան: Նույնության ձգտող տեքստային կտորների այս “աննշան” տարբերությունն ապահովում է շրջում բանաստեղծության բովանդակային մակարդակում: Ընդ որում` դերանունների փոփոխությունը չի ընկալվում որպես “տեքստի նկատմամբ բռնություն”, յուրաքանչյուր հատվածն իմաստային առումով թվում է ամբողջական ու դյուրին:
Վերոնշյալ շրջումն իրականանում է եւս մեկ տարբերության միջոցով. եթե առաջին քառատողը սկսվում է “Դու հիվանդացար...” տողով, ապա երկրորդ քառատողն ավարտվում է համարժեք “Երբ հիվանդացար...” տողով: Այս տարբերության նպատակը պարզ է դառնում տեքստի ընթացքին հետեւելիս: Երկրորդ քառատողի մեկնարկին կարող է թվալ` “ես”-ի “չհասկացածը” հասկանալը պատճառ-հետեւանքային կապի մեջ է “դու”-ի “չհասկացածը” հասկանալու հետ: Սակայն դեպի բանաստեղծության վերջ գնացած “Երբ հիվանդացար...” տողը գալիս է հաստատելու իր պատաճառականությունը, ինչն ամրագրվում է կետադրությամբ (“`”): Ուրեմն` “դու”-ի “չհասկացածը” հասկանալը ե՛ւս պայմանավորված է իր հիվանդությամբ:
Այսինքն` ենթադրվում է, որ ուրիշի ֆիզիկական հիվանդությունը` առժամանակ բացակայությունը կամ կորստի վտանգը, հանկարծական առիթ էր “ես”-ի ինքն իրեն արժեւորելու ու ինչ-որ բաներ վերաիմաստավորելու համար: Եվ այս պարզունակ թվացող “սյուժեն” շրջվում է երկրորդ հատվածն ընթերցելիս (“Ու դու հասկացար, / Թե ինչքան շատ բան / Չես հասկացել դու`/ Երբ հիվանդացար”): Պարզ է դառնում, որ “հիվանդությունը”, որը, կարծես, մշտապես զուգադրվում է մտավոր ու հոգեւոր վատթար դրության հետ, տարօրինակորեն պայմանավորել է նաեւ “հիվանդի” հասկանալը: Ստացվում է` բացասական իմաստով լիցքավորված հասկացությունը պայմանավորում է դրական երեւույթ (հիվանդությունը` հասկանալու հնարավորություն) եւ սա բանաստեղծության ներքին, իմաստային շրջման կետն է, որն իրագործվում է նմանություն/տարբերություն երկվության միջոցով (“հիվանդություն”/”առողջություն”, “հասկանալ”/”չհասկանալ”):
Բանաստեղծականությունը կառուցվում է նմանություն/տարբերություն դիալեկտիկական լարումների շնորհիվ, ինչը տեսնում ենք թե՛ նույնաբանական նմանության մեջ` զուտ իմաստային մակարդակում (“Ու ես հասկացա, / ... / Ես չեմ հասկացել”), թե՛ հակադիր բառազույգում` “Երբ հիվանդացար... / Երբ առողջանաս” եւ ի վերջո, վերոնշյալ հիմնական իմաստային շրջման պարագայում:
Եզրակացություն
Թեեւ երկու կամայական բանաստեղծություն ընթերցեցինք` հենվելով այն կանխաենթադրության վրա, որ տեքտերն ունեն ընհանրություն`մի բան, որ անվանեցինքբանաստեղծականություն, սակայն կարեւոր է մատնանշել նաեւ առկա տարբերությունները:
Նախ եւ առաջ` բացահայտ տարբեր են տեքստային մարմինները` Հ. Սիմոնյանի բանաստեղծությունը տեսողականորեն պատառոտված է թվում, մինչդեռ Ն. Հարությունյանի տեքստը կոկիկ, միաձույլ տեսք ունի` համահավասար տողերի եւ նման շարադասության պատճառով:
Ինչպես տեսանք նաեւ` Հ. Սիմոնյանի տեքստի դեպքում բանաստեղծականություննիրագործվում է առավելապես իմաստային ու ներիմաստային, իսկ Ն. Հարությունյանի դեպքում` գլխավորապես նշանային ու կառուցվածքային հնարքներով: Տեքստերն, ակնհայտորեն, տարբերվում են պատկերի հանդեպ վերաբերմունքով: Հ. Սիմոնյանի բանաստեղծությունը լիովին կառուցված է պատկերային զուգադրությունների վրա, որոնք, երբեք չեն դառնում լիարժեք պատկեր, այլ ընդամենը ակնարկում են իրենց պատկեր լինելու հնարավորությունը (ի հաշիվ “նյութականի” եւ “աննյութականի” միացման սկզբունքի): Այլ կերպ ասած` չկայացող պատկերային զուգադրությունները աշխատում են որպես տեղային եւ մտային լարումներ:
Ն. Հարությունյանի տեքստում պատկերի նշույլ անգամ չկա, կարծես, բանաստեղծությունը միտումնավոր կերպով խուսափում է “խորքային” թվալուց` նմանվելով բայի խոնարհման վարժության: Այս պատկերամարտությունը տեքստի շրջուն, խաղային բնույթի հետեւանքն է, ինչն ընթերցողին չի թողնում իր նշանային ցանցից ներս թափանցել: Սակայն հետեւողական “տափակությունը”, որը տեղ չի թողնում խոհականության ու զգայականության համար, բացվում է բանաստեղծության ավարտին: Չնայած երկու տեքստերն էլ առավելապես հետահայաց են` կիրառվում են անցյալ կատարյալ եւ վաղակատար անցյալ ժամանակաձեւերը (ներկան ցույց տվող ժամանակաձեւերն առհասարակ բացակայում են), բանաստեղծության վերջում պատահում ենք ապագային վերաբերող նշանի (“Երբ առողջանաս / Ի՞նչ պիտի անենք...”): Երկտողը առանձնանում է ոչ միայն ժամանակային վեկտորով, այլեւ նրանով,որ նշում է “միասնություն” (թեեւ “միասնությունը” բավական երկիմաստ է թվում շրջման արդյունքում բացասականացած “առողջանալու” պատճառով):
Արդյունքում` երկու լիովին տարբեր տեքստեր նմանվում են հուզականության աստիճանով, թեեւ տարբեր կերպ են հաղորդում հուզականությունը: Բանաստեղծությունները նման են նաեւ թեմայի առումով` թե՛ Հ. Սիմոնյանի, թե՛ Ն. Հարությունյանի բանաստեղծությունները խնդրական հարաբերությունների մասին են` դիտված ժամանակի մեջ:
Որպես ավարտ կուզեինք կարեւոր մի բան նշել, որ բանաստեղծականությանիրագործումը միտումնաբար փորձել ենք տեսնել կառուցվածքանշանային եւ բովանդակային մակարդակների առնչությունների եւ տեքստային շերտերի ամբողջականության մեջ` չառանձնացնելով ձեւն իմաստից, այլ ընդհակառակը` փորձելով ցույց տալ, որ ձեւն ունի բովանդակություն:
Խզում եւ շրջում
Սույն տեքստը Հասմիկ Սիմոնյանի “Ես ինձ այնքան էի սիրում...” եւ Նաիրա Հարությունյանի “Դու հիվանդացար...” բանաստեղծությունների ֆորմալիստական ընթերցման եւ համեմատության փորձ է: Համեմատական վերլուծության մեկնակետն այն կանխաենթադրությունն է, որ երկու տեքստերն էլ ունեն որոշակի ընդհանրություն եւ որ դրանք հնարավոր է համեմատել նմանօրինակ ընթերցմամբ: Տեքստերը, ներկայացնելով բանաստեղծություն լինելու հայտ, անխուսափելիորեն ընկալվում են որպես որոշակի միջոց-հատկության կրիչներ եւ միեւնույն ժամանակ դրա գործադրումներ: Այլ կերպ ասած` յուրաքանչյուր բանաստեղծություն ամփոփում եւ արտահայտում է առհասարակ բանաստեղծությանը բնորոշ հատկություն`բանաստեղծության էյդոս: Այս ենթադրյալ հատկությունը կանվանենք բանաստեղծականության:
Եվ ուրեմն, երկու տեքստը կառուցում եւ բանեցնում են բանաստեղծականություն, որը կայանում է թե՛ տեքստի ներքին գործողությամբ, թե՛ ընթերցողի հետ հարաբերության մեջ: Տեքստերի այս սուբյեկտիվ որակը կլինի մեր վերլուծության նյութը:
Խզում
Հ. Սիմոնյանի “Ես ինձ այնքան էի սիրում...” բանաստեղծությունն ունի հետեւյալ կառուցվածքը:
Իմաստային կենտրոնը համընկնում է տեքստի միջնահատվածի հետ, այն բաժանում է ամբողջը երկու հատվածի, որոնք ներկայացնում են միեւնույն դրվագը՝ “ես”-ի (որն ահնրաժեշտաբար չի համընկնում հեղինակի հետ) եւ հոր հարաբերությունը որպես տեւական հայացք: Սակայն հայացք-հարաբերությունը, որը բանաստեղծության առանցքային թեման է, ոչ թե կրկնվում, այլ խզվում է տեքստի կենտրոնում. բանաստեղծության ավարտն առաջին հատվածի շարունակությունն է: Այսինքն` թեեւ “հայացքը” նշանային առումով կրկնվում է բանաստեղծության ավարտին, իմաստային մակարդակում այն շարունակվում է: Հայացքի “տեւականությունը”, կարծես, բովանդակային մակարդակից տարածվում է նշանային մակարդակ: Ուրեմն` խոսքը ոչ թե պարզ կրկնության մասին է, այլ ընդհատված, խզված շարունակականության, որը նշմարելի է տեքստի ընթացքին հետեւելիս:
Բովանդակային խզումը տեղի է ունենում գիտակցումով: Այս գիտակցումը երկշերտ է` նախ ինչ-որ երեւույթի պոստֆակտում գիտակցում (“ինչ-որ մեկն ինձանից շուտ / քերել էր առաստաղին կպած երաժշտությունը”) եւ հետահայաց անդրադարձ այդ գիտակցմանը, այսօրինակ` գիտակցման ուշացման կամ գիտակցման անպետքության գիտակցում (“Երբ ես գիտակցեցի, արդեն ուշ էր”): Խզման հետահայաց շերտն ուժգնացնում է տողերում առկա անդառնալիության զգացողությունը` լրացնելով բանաստեղծության թեման:
Տեքստային մարմինը տեսողականորեն պատռվում է հենց այն հատվածում, որտեղ տեսնում ենք երկշերտ խզումը, որը վերջնականորեն հաստատվում է երկու` իրար հաջորդող միաբառ տողով, որոնք, ի հավելումն, բաժանված են երկակի կախման կետերով (“երաժշտությունը... / ... նոտաները”): Այն է` խզումը տեղի է ունենում ոչ միայն բովանդակային մակարդակում՝ հիմայի եւ անցյալում կատարվածի միջեւ կամ բառերի ներիմաստներում (“քերել էր առաստաղին կպած / երաժշտությունը”), այլեւ կառուցվածքային, նշանային մակարդակում:
Խզում տեսնում ենք նաեւ բառերի կապակցություններում: Բառազույգերը, որպես կանոն, ձեւավորվում են “նյութականի” ու “աննյութականի” կցման սկզբունքով (“տաքուկ Հայացք”, “քերել (....) երաժշտությունը... / ... նոտաները”, “երաժշտությունը (....) արնահոսում էր”, “հիշողության ձեռքեր”): Իմաստային կապերը հաճախ խախուտ են, բառերը դժվարանում են իրար կպնել, ասես` վանեն իրար: Այս անկայուն կետերը կրկնում են բանաստեղծության թեման` երկուսի անդառնալիորեն օտարված, խզված հարաբերությունը:
Շրջում
Նաիրա Հարությունյանի “Դու հիվանդացար...” բանաստեղծությունը պարադոքսային շրջունության օրինակ է: Այն կազմված է երկու միաձույլ, քառատող հատվածից եւ դրանց հավելված եզրափակիչ երկտողից: Գրեթե նույնական քառատողերում կան տարբերություններ, որոնց հանդիպում ենք բանաստեղծությունն ընթերցելիս, եւ այդ տարբերությունների հետ հանդիպումները որոշիչ են բանաստեղծականութան կառուցման համար: Նախ եւ առաջ` հարկ է նշել նաեւ, որ տարբերություններն աշխատում են, ավելին` հնարավոր են միայն նմանության պարագայում: Եվ որքան մեծ է նմանությունը, այդքան ավելի ակնառու են տարբերությունները:
Գրեթե նույնական քառատողերը մի դեպքում ձեւավորվում են “ես” դերանվան շուրջ, մյուս դեպքում` “դու” դերանվան: Նույնության ձգտող տեքստային կտորների այս “աննշան” տարբերությունն ապահովում է շրջում բանաստեղծության բովանդակային մակարդակում: Ընդ որում` դերանունների փոփոխությունը չի ընկալվում որպես “տեքստի նկատմամբ բռնություն”, յուրաքանչյուր հատվածն իմաստային առումով թվում է ամբողջական ու դյուրին:
Վերոնշյալ շրջումն իրականանում է եւս մեկ տարբերության միջոցով. եթե առաջին քառատողը սկսվում է “Դու հիվանդացար...” տողով, ապա երկրորդ քառատողն ավարտվում է համարժեք “Երբ հիվանդացար...” տողով: Այս տարբերության նպատակը պարզ է դառնում տեքստի ընթացքին հետեւելիս: Երկրորդ քառատողի մեկնարկին կարող է թվալ` “ես”-ի “չհասկացածը” հասկանալը պատճառ-հետեւանքային կապի մեջ է “դու”-ի “չհասկացածը” հասկանալու հետ: Սակայն դեպի բանաստեղծության վերջ գնացած “Երբ հիվանդացար...” տողը գալիս է հաստատելու իր պատաճառականությունը, ինչն ամրագրվում է կետադրությամբ (“`”): Ուրեմն` “դու”-ի “չհասկացածը” հասկանալը ե՛ւս պայմանավորված է իր հիվանդությամբ:
Այսինքն` ենթադրվում է, որ ուրիշի ֆիզիկական հիվանդությունը` առժամանակ բացակայությունը կամ կորստի վտանգը, հանկարծական առիթ էր “ես”-ի ինքն իրեն արժեւորելու ու ինչ-որ բաներ վերաիմաստավորելու համար: Եվ այս պարզունակ թվացող “սյուժեն” շրջվում է երկրորդ հատվածն ընթերցելիս (“Ու դու հասկացար, / Թե ինչքան շատ բան / Չես հասկացել դու`/ Երբ հիվանդացար”): Պարզ է դառնում, որ “հիվանդությունը”, որը, կարծես, մշտապես զուգադրվում է մտավոր ու հոգեւոր վատթար դրության հետ, տարօրինակորեն պայմանավորել է նաեւ “հիվանդի” հասկանալը: Ստացվում է` բացասական իմաստով լիցքավորված հասկացությունը պայմանավորում է դրական երեւույթ (հիվանդությունը` հասկանալու հնարավորություն) եւ սա բանաստեղծության ներքին, իմաստային շրջման կետն է, որն իրագործվում է նմանություն/տարբերություն երկվության միջոցով (“հիվանդություն”/”առողջություն”, “հասկանալ”/”չհասկանալ”):
Բանաստեղծականությունը կառուցվում է նմանություն/տարբերություն դիալեկտիկական լարումների շնորհիվ, ինչը տեսնում ենք թե՛ նույնաբանական նմանության մեջ` զուտ իմաստային մակարդակում (“Ու ես հասկացա, / ... / Ես չեմ հասկացել”), թե՛ հակադիր բառազույգում` “Երբ հիվանդացար... / Երբ առողջանաս” եւ ի վերջո, վերոնշյալ հիմնական իմաստային շրջման պարագայում:
Եզրակացություն
Թեեւ երկու կամայական բանաստեղծություն ընթերցեցինք` հենվելով այն կանխաենթադրության վրա, որ տեքտերն ունեն ընհանրություն`մի բան, որ անվանեցինքբանաստեղծականություն, սակայն կարեւոր է մատնանշել նաեւ առկա տարբերությունները:
Նախ եւ առաջ` բացահայտ տարբեր են տեքստային մարմինները` Հ. Սիմոնյանի բանաստեղծությունը տեսողականորեն պատառոտված է թվում, մինչդեռ Ն. Հարությունյանի տեքստը կոկիկ, միաձույլ տեսք ունի` համահավասար տողերի եւ նման շարադասության պատճառով:
Ինչպես տեսանք նաեւ` Հ. Սիմոնյանի տեքստի դեպքում բանաստեղծականություննիրագործվում է առավելապես իմաստային ու ներիմաստային, իսկ Ն. Հարությունյանի դեպքում` գլխավորապես նշանային ու կառուցվածքային հնարքներով: Տեքստերն, ակնհայտորեն, տարբերվում են պատկերի հանդեպ վերաբերմունքով: Հ. Սիմոնյանի բանաստեղծությունը լիովին կառուցված է պատկերային զուգադրությունների վրա, որոնք, երբեք չեն դառնում լիարժեք պատկեր, այլ ընդամենը ակնարկում են իրենց պատկեր լինելու հնարավորությունը (ի հաշիվ “նյութականի” եւ “աննյութականի” միացման սկզբունքի): Այլ կերպ ասած` չկայացող պատկերային զուգադրությունները աշխատում են որպես տեղային եւ մտային լարումներ:
Ն. Հարությունյանի տեքստում պատկերի նշույլ անգամ չկա, կարծես, բանաստեղծությունը միտումնավոր կերպով խուսափում է “խորքային” թվալուց` նմանվելով բայի խոնարհման վարժության: Այս պատկերամարտությունը տեքստի շրջուն, խաղային բնույթի հետեւանքն է, ինչն ընթերցողին չի թողնում իր նշանային ցանցից ներս թափանցել: Սակայն հետեւողական “տափակությունը”, որը տեղ չի թողնում խոհականության ու զգայականության համար, բացվում է բանաստեղծության ավարտին: Չնայած երկու տեքստերն էլ առավելապես հետահայաց են` կիրառվում են անցյալ կատարյալ եւ վաղակատար անցյալ ժամանակաձեւերը (ներկան ցույց տվող ժամանակաձեւերն առհասարակ բացակայում են), բանաստեղծության վերջում պատահում ենք ապագային վերաբերող նշանի (“Երբ առողջանաս / Ի՞նչ պիտի անենք...”): Երկտողը առանձնանում է ոչ միայն ժամանակային վեկտորով, այլեւ նրանով,որ նշում է “միասնություն” (թեեւ “միասնությունը” բավական երկիմաստ է թվում շրջման արդյունքում բացասականացած “առողջանալու” պատճառով):
Արդյունքում` երկու լիովին տարբեր տեքստեր նմանվում են հուզականության աստիճանով, թեեւ տարբեր կերպ են հաղորդում հուզականությունը: Բանաստեղծությունները նման են նաեւ թեմայի առումով` թե՛ Հ. Սիմոնյանի, թե՛ Ն. Հարությունյանի բանաստեղծությունները խնդրական հարաբերությունների մասին են` դիտված ժամանակի մեջ:
Որպես ավարտ կուզեինք կարեւոր մի բան նշել, որ բանաստեղծականությանիրագործումը միտումնաբար փորձել ենք տեսնել կառուցվածքանշանային եւ բովանդակային մակարդակների առնչությունների եւ տեքստային շերտերի ամբողջականության մեջ` չառանձնացնելով ձեւն իմաստից, այլ ընդհակառակը` փորձելով ցույց տալ, որ ձեւն ունի բովանդակություն:
Արտերիա, 2014թ.
No comments:
Post a Comment